Meer dan 20 jaar geleden, kwamen Kees en ik elkaar tegen in een workshop community-building volgens Scott Peck, begeleid door Adriaan Bertens. Het was een bijzonder intensieve eerste ervaring met een vorm van cirkelwerk, waarin vooral de dynamische ontwikkeling van de groep op de voorgrond stond. Het ging er dan ook af en toe stevig aan toe. Na deze workshop zijn we in contact gebleven en door de jaren heen niet alleen bevriend geraakt, maar ook als collega’s in verschillende projecten in organisaties gaan samenwerken. Daarbij lag onze nadruk, ieder op zijn eigen manier, op het ontwikkelen van lerende en meer zelfsturende organisaties.

Op een gegeven moment begon Kees zich specifiek met dialoog bezig te houden en het toeval wilde, dat ik in Duitsland stootte op een groep mensen, die zich bezighielden met dialoog naar de principes van David Bohm, mede geïnspireerd door het werk van Martin Buber. Ik volgde een opleiding daarin, die mij weer zo inspireerde, dat ik Kees voorstelde een dergelijk programma in Nederland samen te ontwikkelen. Van het een kwam het ander... We begonnen met onze eerste groep, die ons direct confronteerde met de vraag, hoe we in een opleidingssetting zelf de dialogische principes van gelijkwaardigheid, co-creativiteit en inclusiviteit in praktijk konden brengen. Het werd ons duidelijk dat je niet over dialoog kunt praten, zonder het werkelijk met elkaar te doen en als uitgangspunt voor het gezamenlijke leren te nemen. Met vallen en opstaan, en met grote dank aan onze zeer vasthoudende en gemotiveerde eerste groepen, ontstond een structuur voor een inspirerende dialoogopleiding, die we vervolgens 6 jaar lang met elkaar begeleidden.

Mensen uit allerlei contexten kwamen op deze opleiding af, en ook wijzelf experimenteerden met de toepassing van dialoog in verschillende contexten, zowel in het privéleven, als ook in gemeenschappen, op scholen en in organisaties. Duidelijk werd hoe veelomvattend het gebied van dialoog is en hoeveel er te ontdekken en te leren valt in dit complexe veld. Ik was vooral onder de indruk van het feit, dat in dialoog de dingen altijd weer anders zijn, dan ik tot dan toe gedacht had. Dat voldeed en voldoet nog steeds aan mijn nieuwsgierigheid en aan de behoefte aan doorgaande persoonlijke ontwikkeling. Ik merkte hoe verbinding met anderen en hun andere zienswijzen en perspectieven een ongekende bron van nieuwe mogelijkheden opent en hoe ik zelf daarin mee verander.

We merkten hoe dialoog valt of staat met de mate van persoonlijke ontwikkeling van de deelnemers

In deze tijd rezen ook een aantal vragen over hoe we opleiding in dialoogwerk verder vorm wilden geven. We merkten hoe dialoog valt of staat met de mate van persoonlijke ontwikkeling van de deelnemers. We vroegen ons af hoe we dat aspect een specifieke plek konden gaan geven. En we stootten op praktische vragen rond de organisatie van de opleiding in Nederland, daar ik toen al in Oostenrijk leefde en werkte, en daardoor te veel op de schouders van Kees rustte. We probeerden een nieuwe organisatievorm te vinden, die door meer mensen gedragen zou kunnen worden, maar op dat moment was er nog te veel onhelderheid, om dat werkelijk met een grotere groep in de wereld te kunnen brengen. Dit alles leidde ertoe dat we in 2014 besloten een pauze te nemen als het ging om de opleidingsgroepen; we wilden ons bezinnen op alles wat we hadden meegemaakt en geleerd en kozen ervoor om in deze tijd van ‘suspenderen’ te gaan werken aan een boek over dialoog.
En daar begon een heel nieuw deel van onze reis. Het boek werd op zich een soort nieuwe opleiding, maar dan voor onszelf. Het selecteren van onderwerpen, het vinden van een structuur, het verdelen van de thema’s, het zelf schrijven, het waren de eerste uitdagingen, die ons ertoe aanzetten om ons in te laten op een intensieve dialoog met elkaar. Dat werd in ieder geval voor mij nog een stuk kwetsbaarder, toen we begonnen elkaar feedback te geven op de stukken die ieder van ons had geschreven. Het bleek dat onze persoonlijke schrijfstijlen heel erg verschillend waren en dat het bijzonder lastig was om met kritiek daarop om te gaan. Mij werd duidelijk hoe persoonlijk woorden en teksten zijn, en hoe direct ze gekoppeld zijn aan mijn gevoel van identiteit en eigenwaarde. Feedback van Kees vatte ik snel op als kritiek en onze dialogen kregen daardoor soms best wel wat te verduren. Wat echter telkens weer lukte, was om in verbinding met elkaar te blijven, ook als het soms moeilijk was. We testen onze eigen dialogische principes en aannames uit in ons gezamenlijke contact rond het boek, in een toch niet aflatend vertrouwen, dat we, als we in verbinding blijven en telkens open spreken en luisteren, er uiteindelijk gezamenlijk uit zouden komen en er iets moois zou ontstaan. Zo werkten we vaak wekelijks via skype, bespraken elkaars teksten en ideeën, verdeelden taken, om ons daarna ieder voor zich weer op het schrijven te concentreren. Het werd een lange reis, die we soms ook voor een paar weken of maanden onderbraken, als we even geen energie hadden of andere dingen onze volledige aandacht opeisten.

Uiteindelijk, tegen de herfst van 2017, waren we zover, dat we ons eigen werk afsloten en voor het eerst anderen vroegen mee te lezen en feedback te geven. Dit was nog een keer een heel cruciaal moment. We kregen bijzonder goede en vaak ook scherpe feedback van een aantal ‚meelezers’, die tot een hele nieuwe ronde leidde, waarin ieder van ons uitgenodigd was om veel overbodige tekst weg te laten. ‚Kill your baby’s’ was het motto in die tijd, en dat viel echt niet mee. Ik hing zo aan sommige dingen die ik geschreven had, dat ik ze maar moeilijk los kon laten. Uiteindelijk bleek dit wel het enige juiste te zijn. Na een intensieve ronde van wekelijkse dialogen met Kees, reduceerden we onze teksten tot een compact en overzichtelijk geheel. Een belangrijke feedback, die maakte dat vooral ik mijn teksten deels herschreven heb, was dat ik vaak een soort poging deed om te verklaren dat dialoog toch wel heel belangrijk is en daarbij lange bespiegelingen hield over de politiek en de toestand van de wereld. Terecht werd ik erop gewezen, dat het beter was om me meer ‚bij mijn leest’ te houden, over dialoog te schrijven en alles andere aan de lezer zelf over te laten. Een moeilijke fase was het wel, omdat sommige van vooral mijn teksten zo van deze missionaire toon doordrongen waren, dat echt veel tijd en innerlijk loslaten nodig was om dat te veranderen.

Terwijl wij met de afronding bezig waren, had Marit Stofberg (www.zandenparels.nl) zich bereid verklaard over een grafische vormgeving na te gaan denken en begon met ontwerpen. Ze werkte bijzonder geïnspireerd met ons aan de vormgeving, waarvoor we haar zeer dankbaar zijn.

De laatste fase van de reis bestond uit de keuze rondom de publicatie. Meerdere uitgevers wilden het boek niet uitgeven, omdat de markt voor een boek als dit, in Nederland voor hen te onzeker was. Uiteindelijk besloten we het boek in eigen uitgeverij te publiceren, wat weer een hele nieuwe dimensie opende; praten met drukkers, verkoopkanalen onderzoeken, ISBN-nummers aanvragen, centraal boekhuis inschakelen, en met elkaar een plan maken hoe we bekendheid aan het boek kunnen geven.

En daar zijn we nu aangeland. Het boek is er, en het wordt goed ontvangen. We zijn bij met een mooie publicatie, en we zijn trots op de inhoud, die goed weergeeft wat dialoog is, hoe je ermee kunt werken, en wat het betekent voor persoonlijke en collectieve ontwikkeling. Het is het eerste grondige handboek over dialoog-proceswerk in het Nederlandse taalgebied, en het mag gezien worden. Ik ben vooral dankbaar voor de intensieve tijd, het bloed, zweet en de tranen, en de vruchten die we daar vervolgens van plukten, die geleid hebben tot ons boek. En ik ben Kees heel dankbaar, voor zijn aanhoudende bereidheid, geduld, liefde, wijsheid en kennis over dialoog en over menselijke processen, wat een belangrijke ondertoon van dit boek is geworden en die veel bijgedragen heeft aan het voltooien van onze gezamenlijke reis. Een lange reis, die ons ver gebracht heeft, doordat we het samen hebben gedaan.

Zo laten we het boek nu de wereld in gaan. We laten het los, als een vogel, die je lang in je hand hebt gehouden, totdat het zijn vleugels kan uitslaan en uit kan vliegen.

Moge het wijde cirkels trekken in al die velden, waar mensen met elkaar dialogisch willen leven en werken.